ตัวเลขโรมัน (Roman numerals)

ในบทความนี้ Semih จะมาคุณมาทำความรู้จักกับตัวเลขโรมัน (Roman numerals) ซึ่งเป็นระบบของตัวเลขที่ถือกำเนิดขึ้นในยุคโรมโบราณที่ยังคงมีการใช้งานอยู่ในปัจจุบัน และมันยังเป็นระบบตัวเลขที่น่าสนใจที่ควรศึกษาเอาไว้

  • ตัวเลขโรมันคืออะไร
  • การเขียนตัวเลขโรมัน
  • ตารางเลขโรมัน 1-100
  • การใช้งานตัวเลขโรมันในปัจจุบัน
  • ตัวแปลงเลขโรมัน

ตัวเลขโรมันคืออะไร

ตัวเลขโรมันหรือเลขโรมัน (Roman numerals) คือระบบของตัวเลขที่ถือกำหนดขึ้นในยุคโรมโบราณและที่ใช้ในแถบยุโรปไปจนถึงยุคกลางตอนปลาย ตัวเลขในระบบเลขโรมันแสดงด้วยการรวมกันของตัวอักษรภาษาละติน ปัจจุบันตัวเลขโรมันยังคงมีการใช้งานอยู่บ้าง เช่น บนนาฬิกา หรือเลขหน้าของหนังสือ หรือการแสดงวันที่หรือวันเกิดในเลขโรมัน

สำหรับตัวอักษรที่ใช้แสดงตัวเลขโรมันจะประกอบไปด้วย 7 ตัวอักษร ซึ่งแต่ละตัวเป็นค่าคงที่ของจำนวนเต็มได้แก่

  • I มีค่าเท่ากับ 1
  • V มีค่าเท่ากับ 5
  • X มีค่าเท่ากับ 10
  • L มีค่าเท่ากับ 50
  • C มีค่าเท่ากับ 100
  • D มีค่าเท่ากับ 500
  • และ M มีค่าเท่ากับ 1000

เนื่องจากตัวเลขโรมันในรูปแบบมาตฐานนั้นใช้ตัวอักษรเพียง 7 ตัวสำหรับแสดงตัวเลข ดังนั้นตัวเลขที่ใหญ่ที่สุดที่สามารถเขียนได้ในตัวเลขโรมันคือ 3999 หรือ MMMCMXCIX นี่เป็นที่ยอมรับได้ในสมัยก่อนเนื่องจากยังไม่มีการนับตัวเลขในจำนวนที่มาก

และนี่เองเป็นจุดอ่อนของตัวเลขโรมันที่ทำให้มันถูกแทนที่ด้วยตัวเลขอารบิกในที่สุด เนื่องจากตัวเลขอารบิกนั้นสามารถเขียนในจำนวนที่มากกว่าได้และไม่จำกัด และในระบบของตัวเลขโรมันนั้นไม่มีศูนย์ (0) หรือจำนวนเต็มลบ

การเขียนตัวเลขโรมัน

ในการเขียนตัวเลขโรมันนั้นสามารถทำได้หลายรูปแบบ แต่รูปแบบที่นิยมใช้กันมากที่สุดคือการเขียนในรูปแบบมาตรฐาน (Standard form) ที่ใช้ทั้งการบวกและการลบกันของตัวอักษร นี่เป็นตัวอย่างการเขียนตัวเลขอาราบิกเป็นเลขโรมันจาก 1-10

ตัวเลขอารบิกตัวเลขโรมันเขียนด้วยวิธีการ
1Iการบวก
2IIการบวก
3IIIการบวก
4IVการลบ
5Vการบวก
6VIการบวก
7VIIการบวก
8VIIIการบวก
9IXการลบ
10Xการบวก

จากในตารางเป็นการเขียนตัวเลขโรมันจาก 1-10 และจะเห็นว่ารูปแบบการเขียนจะใช้ทั้งการบวกและการลบ เนื่องจากตัวอักษรแต่ละตัวแทนด้วยค่าคงที่ในจำนวนเต็ม ดังนั้นเพื่อเขียน 3 ในตัวเลขโรมัน เราใช้ตัวอักษร III นั่นหมายความว่าเป็นการนำค่าคงที่ของตัวอักษรนี้มาบวกกันจะได้

III -> I + I + I -> 1 + 1 + 1 -> 3

และเช่นเดียวกันกับ 6 เพื่อเขียน 6 ในตัวเลขโนมัน เราจะใช้ตัวอักษา VI ซึ่งแสดงขึ้นตอนการแปลงจะได้

VI -> V + I -> 5 + 1 -> 6

มาดูตัวเลขอื่นที่มีค่ามากกว่า 10 มาเขียน 87 ในตัวเลขโรมัน จะได้

LXXXVII -> L + X +X +X + V + I + I -> 50 + 10 + 10 + 10 + 5 + 1 + 1 = 87

การเขียนในรูปแบบนี้เป็นรูปแบบพื้นฐานที่ใช้การบวกกันของค่าคงที่ในตัวอักษรเพื่อแสดงตัวเลขในระบบของตัวเลขโรมัน โดยตัวอักษรที่มีค่ามากกว่าจะถูกเขียนทางด้านซ้าย

อย่างไรก็ตาม การเขียนตัวเลขโรมันในรูปแบบมาตฐานยังสามารถเขียนในรูปแบบการลบกันของตัวอักษรได้ และเพื่อเขียน 4 ในเลขโรมัน เราใช้วิธีการเขียนด้วยการลบแทนการบวก นั่นจะได้

IV -> I – V -> 5 – 1 -> 4

ในกรณีนี้เมื่อตัวอักษรที่น้อยกว่าอยู่ทางด้านซ้ายของตัวอักษรที่มากกว่า ถือว่าเป็นการเขียนด้วยวิธีการลบกันของตัวอักษร การเขียนด้วยการลบเป็นกฏที่ใช้ในกรณีที่ตัวเลขเป็น 4, 9, 40, 90, … เป็น เนื่องจากว่ามันทำให้การเขียนสั้นลงแทนทีึ่จะเขียนเป็น IIII และแม้การทำเช่นนี้ไม่ใช่การเขียนในรูปแบบมาตฐานแต่สามารถทำได้

มาดูอีกตัวอย่างการเขียนตัวเลขโรมันโดยการใช้การลบ มาเขียน 94 ในเลขโรมันกัน จะได้

XCIV -> XC + IV -> (100 – 10) + (5 – 1) -> 90 + 4 = 94

การแปลงนั้นค่อนข้างจะซับซ้อนแต่ความจริงแล้วมันเรียบง่าย ในการเขียนเลขโรมันนั้น เราจะแยกเขียนทีละหลักและนำมารวมกัน ดังนั้น 94 จะแยกเขียนแต่ละตัวเลข 90 และ 4 โดยไม่ขึ้นต่อกัน แล้วค่อยนำมารวมกัน

XC -> X – C -> 100 – 10 -> 90
IV -> V – I -> 5 – 1 -> 4

90 ใช้การเขียนวิธีการลบจะได้ XC และ 4 ใช้วิธีการลบเช่นกันจะได้ IV เมื่อได้ตัวเลขในแต่ละหลักแล้วนำมารวมกันจะได้เป็น XCIV

ในกรณีของ 93 ก็ทำเช่นเดียวกัน แต่ 3 นั้นใช้การบวกตามกฏของตัวเลขเหมือนกับที่เราทำก่อนหน้า

XCIII -> XC + III -> (100 – 10) + 1 + 1 + 1 -> 90 + 3 = 93

สำหรับตัวอย่างสุดท้าย มาเขียนตัวเลขที่มีขนาดใหญ่ นี่เป็นการเขียนตัวเลข 1984 ในตัวเลขโรมัน

MCMLXXXIV
M + CM + LXXX + IV
1000 + (1000 – 100) + (50 + 10 + 10) + (5 – 1)
1000 + 900 + 80 + 4
1984

ในตอนนี้ คุณได้ทราบวิธีการเขียนตัวเลขโรมันแล้ว ซึ่งการเขียนในรูปแบบนี้เรียกว่ารูปแบบมาตรฐาน ที่ใช้ทั้งการบวกและการลบกันของตัวอักษรสำหรับแสดงตัวเลข สำหรับรูปแบบอื่นๆ อาจใช้การบวกเพียงอย่างเดียวหรือมีตัวอักษรที่มากกว่า 7 ตัว เพื่อรองรับตัวเลขที่มากขึ้น หรือการรองรับเศษส่วนหรือเลขฐาน แต่นั่นไม่ได้ครอบคลุมในบทเรียนนี้ และใช้งานไม่มากเท่ารูปแบบมาตรฐาน

ตารางเลขโรมัน 1-100

นี่เป็นตารางเปรียบเทียบการแปลงระหว่างเลขอารบิกและเลขโรมันจาก 1-100 สำหรับตัวเลขที่มากกว่าคุณสามารถใช้เครื่องมือแปลงนี้ได้ ตัวแปลงเลขโรมัน

เลขอารบิกเลขโรมัน
1I
2II
3III
4IV
5V
6VI
7VII
8VIII
9IX
10X
11XI
12XII
13XIII
14XIV
15XV
16XVI
17XVII
18XVIII
19XIX
20XX
21XXI
22XXII
23XXIII
24XXIV
25XXV
26XXVI
27XXVII
28XXVIII
29XXIX
30XXX
31XXXI
32XXXII
33XXXIII
34XXXIV
35XXXV
36XXXVI
37XXXVII
38XXXVIII
39XXXIX
40XL
41XLI
42XLII
43XLIII
44XLIV
45XLV
46XLVI
47XLVII
48XLVIII
49XLIX
50L
51LI
52LII
53LIII
54LIV
55LV
56LVI
57LVII
58LVIII
59LIX
60LX
61LXI
62LXII
63LXIII
64LXIV
65LXV
66LXVI
67LXVII
68LXVIII
69LXIX
70LXX
71LXXI
72LXXII
73LXXIII
74LXXIV
75LXXV
76LXXVI
77LXXVII
78LXXVIII
79LXXIX
80LXXX
81LXXXI
82LXXXII
83LXXXIII
84LXXXIV
85LXXXV
86LXXXVI
87LXXXVII
88LXXXVIII
89LXXXIX
90XC
91XCI
92XCII
93XCIII
94XCIV
95XCV
96XCVI
97XCVII
98XCVIII
99XCIX
100C

การใช้งานตัวเลขโรมันในปัจจุบัน

ในช่วงศตวรรษที่ 11 ระบบตัวเลขอารบิกได้ถูกเผยแพรไปยังยุโรปและได้มีการใช้งานเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ และในปัจจุบันตัวเลขอารบิกได้กลายมาเป็นระบบของตัวเลขสากลที่ใช้กันทั่วโลก แต่อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบันการใช้งานตัวเลขโรมันยังคงมีอยู่ในบางบริษทและสามารถพบเห็นได้ ยกตัวอย่างเช่น

  • ใช้เป็นพระนามพระมหากษัตริย์ เช่น สมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 (Elizabeth II) แห่งสหราชอาณาจักร, พระเจ้าชาร์ลที่ 4 (Charles IV) แห่งสเปน เป็นต้น
  • ใช้เขียนปีในปฏิทินสาธารณรัฐฝรั่งเศส ที่มีการริเริ่มในช่วงการปฏิวัติฝรั่งเศส โดยปีได้ถูกเขียนในเลขโรมัน จากที่ปี I (ค.ศ. 1792) จนกระทั้งถึงปี XIV (ค.ศ. 1805) และก็เลิกใช้
  • ใช้เขียนปีที่สร้างหน้าอาคาร ตึก และเสาหลัก
  • ใช้ในการนับหน้าคำนำและการแนะนำหนังสือ และบางครั้งใช้ในหน้าภาคผนวกด้วย
  • ภาคต่อของภาพยนตร์ วิดีโอเกม และงานอื่นๆ เช่น Rocky II, Grand Theft Auto V
  • ใช้แสดงตัวเลขบนนาฬิกาจาก 1-12 เป็น I-XII
  • ใช้เขียนวันที่หรือวันเกิดในรูปแบบของเลขโรมัน เช่น XX / VIII / MMXXI หมายถึงวันที่ 20/08/2021 ซึ่งเป็นวันที่บทความนี้ถูกเขียนขึ้น

ตัวแปลงเลขโรมัน

หลังจากเรียนรู้พื้นฐานเกี่ยวกับตัวเลขโรมันไปแล้ว สุดท้ายจะเป็นการแนะนำเครื่องมือสำหรับแปลงเลขโรมัน สำหรับอำนวยความสะดวกในการเขียนเลขโรมันอย่างรวดเร็ว

ตัวแปลงเลขโรมัน

นี่เป็นตัวเลขเลขอารบิกเป็นเลขโรมันและในทางกลับกัน
https://matteoconverter.com/converters/roman-numerals-converter

ตัวแปลงวันที่เป็นตัวเลขโรมัน

นี่เป็นตัวแปลงวันที่หรือวันเกิดเป็นเลขโรมัน
https://matteoconverter.com/converters/roman-numerals-date-converter

ในบทความนี้ คุณได้เรียนรู้เกี่ยวกับตัวเลขโรมัน เราได้พูดถึงประวัติความเป็นมาของเลขโรมัน และการเขียนตัวเลขโรมันในรูปแบบมาตฐาน และยกตัวอย่างการใช้งานตัวเลขโรมันที่ยังมีอยู่ในปัจจุบัน และนอกจากนี้เราได้แนะนำตัวแปลงเลขโรมันและตัวแปลงวันที่เป็นตัวเลขโรมันเพื่อให้คุณสามารถใช้แปลงตัวเลขของคุณได้